مقدمه

آسم یکی از شایع‌ترین بیماری‌های تنفسی مزمن در کودکان است که با التهاب راه‌های هوایی، تنگی نفس، خس‌خس و سرفه همراه است. شیوع آسم در چند دهه اخیر در بسیاری از کشورهای جهان افزایش یافته و عوامل متعددی از جمله ژنتیک، آلودگی هوا، عفونت‌ها، و تغذیه در این افزایش دخیل شناخته شده‌اند. یکی از مباحث پژوهشی اخیر، ارتباط بین مصرف شیر گاو (و محصولات لبنی) و خطر ابتلا به آسم در کودکان است.

شیر گاو به عنوان یکی از منابع اصلی پروتئین، کلسیم و ویتامین‌ها در رژیم کودک محسوب می‌شود، ولی برخی تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف شیر گاو ممکن است با حساسیت‌های غذایی، واکنش‌های ایمنی و نهایتاً تشدید یا وقوع آسم در برخی کودکان همراه باشد. بررسی دقیق این موضوع از لحاظ مکانیسم‌های ایمنی، شواهد بالینی، مقایسه با جایگزین‌ها و توصیه‌های عملی برای والدین و پزشکان بسیار مهم است.

بخش اول: شواهد علمی دربارهٔ ارتباط شیر گاو با آسم در کودکان

چندین مطالعه و متاآنالیز وجود دارد که به بررسی مصرف شیر گاو یا حساسیت به پروتئین شیر گاو و ارتباط آن با آسم یا خس‌خس در کودکان پرداخته‌اند.

1. مطالعه “The effect of a cow’s milk-free diet on asthma control in children”
   این مطالعه نشان داد که در کودکانی که علائم آسم آن‌ها کنترل نشده بود، حذف پروتئین شیر گاو از رژیم همراه با درمان معمول، موجب بهبود امتیاز کنترل آسم شد. PubMed
2. مطالعه “Milk-induced wheezing in children with asthma”
   در این تحقیق، به چالش دادن (challenge test) با شیر نشان داد که برخی از کودکان مبتلا به آسم پس از مصرف شیر دچار خس‌خس می‌شوند. www.elsevier.com
3. مطالعه “Asthmatic Versus Non-Allergic Children” از مصر
   این تحقیق مقایسه‌ای بین کودکان مبتلا به آسم و کودکان سالم نشان داد که حساسیت به شیر گاو (cow milk allergy) در کودکان مبتلا به آسم شایع‌تر است. EKB Journals+1
4. متاآنالیز مصرف شیر و محصولات لبنی و خطر آسم
   متاآنالیزها نتایج متناقض دارند: در یکی از متاآنالیزها، مصرف لبنیات به طور کلی ارتباط معناداری با افزایش خطر آسم در کودکان نیافته شد، با این حال در زیرگروه‌های جمعیتی (برای مثال کودکان غیر آسیایی) ارتباط کمتری بین مصرف لبنیات و خطر کمتر آسم دیده شده است. PMC
5. مطالعه “Farm milk consumption”
   جالب است که مطالعه‌هایی نشان داده‌اند مصرف شیر لبنی خام (raw farm milk) در دوران کودکی — مخصوصاً در کودکان ساکن روستاها یا مزرعه — ممکن است محافظت‌کننده باشد و با کاهش خطر آسم همراه باشد. ولی باید توجه کرد که شیر خام خطر عفونت دارد و معمولاً توصیه نمی‌شود. PubMed+1
6. مطالعه “Avoiding cow’s milk formula at Birth”
   این مطالعه در ژاپن نشان داد کودکانی که در سه روز اول تولد از فرمول شیر گاو استفاده نشده‌اند، بروز آسم یا خس‌خس مکرر در آن‌ها کمتر بوده است. PubMed

بخش دوم: مکانیسم‌های زیستی 

چندین مکانیسم برای توضیح چگونگی تأثیر شیر گاو بر آسم در کودکان پیشنهاد شده‌اند:

1. حساسیت به پروتئین‌های شیر
   پروتئین‌های شیر گاو مثل کازئین و وی (whey) می‌توانند به عنوان آلرژن عمل کنند. کودکانی که حساسیت به این پروتئین‌ها دارند ممکن است با مصرف شیر دچار واکنش‌های التهابی در راه‌های هوایی شوند که به آسم یا تشدید آن منجر شود.
2. ایمنی ذاتی و تطبیقی
   حساسیت غذایی و آسم هر دو بخشی از پاسخ ایمنی هستند. در برخی کودکان، مصرف شیر گاو باعث افزایش IgE یا سایر نشانگرهای ایمنی می‌شود که منجر به واکنش‌های التهابی در ریه‌ها می‌گردد.
3. رشد میکروبی روده و بار ایمنی
   شیر گاو ممکن است بر ترکیب میکروبی روده تأثیر بگذارد. تغییر در تعادل میکروبی ممکن است باعث افزایش نفوذپذیری روده و تحریک التهابی سیستمیک شود که این التهاب می‌تواند بر مغز و راه‌های هوایی اثر بگذارد.
4. تنظیم ویتامین D و سایر فاکتورهای محیطی
   برخی مطالعات نشان داده‌اند که اثرات شیر گاو بر آسم ممکن است در ترکیب با سطوح مختلف ویتامین D یا سایر مواد مغذی محیطی متفاوت باشد. به عنوان مثال، مطالعه ژاپنی نشان داد که در کودکانی که سطح ویتامین D بالاتری داشته‌اند، تفاوت بین گروه با استفاده از فرمول شیر گاو و گروه بدون آن بیشتر است. PubMed

بخش سوم: مضرات مصرف شیر گاو در برخی کودکان

اگرچه شیر گاو منافع تغذیه‌ای دارد، اما در برخی موارد می‌تواند مشکلات و مضراتی داشته باشد:

• واکنش‌های حساسیتی (IgE-mediated یا غیر IgE) مثل خارش، تورم، مشکلات گوارشی، خس‌خس و آسم
• تشدید علائم آسم در کودکانی که حساسیت دارند، مخصوصاً اگر کنترل آسم خوب نباشد
• احتمال ارتباط با بیماری‌های آلرژیک دیگر: کودکانی که حساسیت به شیر دارند، احتمال بیشتری دارد که به اگزما، آلرژی‌های غذایی دیگر یا آلرژی تنفسی مبتلا شوند
• اختلالات تغذیه‌ای در صورت حذف کامل بدون جایگزین مناسب: حذف شیر گاو بدون تأمین مناسب کلسیم، پروتئین، ویتامین D و سایر ریزمغذی‌ها ممکن است بر رشد استخوان‌ها و سلامت عمومی کودک تأثیر منفی بگذارد

بخش چهارم: جدول ارزش غذایی مقایسه‌ای شیر گاو و جایگزین‌های گیاهی

در جدول زیر مقایسه‌ای بین ارزش غذایی ۱۰۰ میلی‌لیتر شیر گاو کامل و چند جایگزین گیاهی معمول آورده شده است:

توجه: مقادیر دقیق ممکن است بسته به نوع محصول، فرآوری و غنی‌سازی متفاوت باشد.

بخش پنجم: جایگزین‌های سالم و طبیعی

برای کودکانی که حساسیت دارند یا علائم آسمشان با مصرف شیر گاو تشدید می‌شود، چند گزینهٔ جایگزین وجود دارد:

1. شیر سویا
   مزایا: پروتئین نسبتاً مناسب، امکان غنی‌سازی با کلسیم و ویتامین D، کمتر بودن چربی اشباع‌شده.
   معایب: برخی کودکان ممکن است به سویا حساسیت داشته باشند، طعم متفاوت دارد.
2. شیر بادام / بادام ‌زمینی / فندق
   مزایا: چربی اشباع‌شده پایین، مناسب برای کودکان با حساسیت به لبنیات.
   معایب: پروتئین پایین‌تر، نیاز به غنی‌سازی، احتمال حساسیت به مغزها.
3. شیر برنج / شیر گردو / شیر کوکوس
   مناسب برای کسانی که نمی‌توانند سویا مصرف کنند. نیاز به غنی‌سازی و توجه به محتوای قند و کالری.
4. شیرهای هیبریدی یا مخصوص حساسیت
   برخی فرمول‌ها با پروتئین هیدرولیز شده یا فرم‌های ویژه‌ای عرضه شده‌اند برای کودکانی که حساسیت شدید دارند.

بخش ششم: نکات عملی برای والدین و پزشکان

• در کودکانی که آسم دارند و کنترل خوبی ندارند، بررسی حساسیت به پروتئین شیر گاو باید مد نظر باشد. تست‌های پوستی، sIgE یا چالش بالینی می‌تواند کمک کند. www.elsevier.com+2journal.utripoli.edu.ly+2
• اگر علائم آسم همراه با مصرف شیر مشاهده می‌شود، تغییر رژیم به شیر بدون لاکتوز یا جایگزین گیاهی باید تحت نظارت پزشک یا متخصص تغذیه انجام شود.
• اطمینان از تأمین کلسیم، ویتامین D، پروتئین و سایر ریزمغذی‌ها در رژیم جایگزینی مهم است.
• اگر تصمیم به حذف شیر گاو گرفته می‌شود، به تدریج عمل شود و جایگزین‌ها غنی‌شده انتخاب شوند.
• مصرف مکمل‌های مناسب در صورت لزوم، به ویژه ویتامین D، وقتی قرار است مصرف شیر کاهش یابد.
• مشورت با متخصص آلرژی برای تشخیص دقیق حساسیت یا آلرژی به شیر.

نتیجه‌گیری

شواهد علمی نشان می‌دهند که مصرف شیر گاو در برخی کودکان می‌تواند با حساسیت پروتئینی، واکنش‌های ایمنی و احتمال وقوع یا تشدید آسم همراه باشد. در کودکانی که علائم آسم کنترل‌نشده دارند یا سابقه خانوادگی آلرژی وجود دارد، بررسی حساسیت به شیر گاو و استفاده از جایگزین‌های مناسب می‌تواند به بهبود کنترل آسم کمک کند. در عین حال، شیر گاو دارای مزایای تغذیه‌ای مهم است، بنابراین حذف آن باید فقط در صورت وجود دلایل قوی و تحت نظارت دقیق انجام شود.

جایگزین‌های گیاهی غنی‌شده ، فرمول‌های مخصوص حساسیت و توجه به تأمین کامل مواد مغذی می‌توانند گزینهٔ مناسبی برای کودکانی باشند که مصرف شیر گاو مشکلاتی ایجاد می‌کند. یافته‌ها همچنین نشان می‌دهند که در برخی جمعیت‌ها و شرایط محیطی، مصرف شیر لبنی یا فرمول‌های مخصوص از ابتدای زندگی ممکن است ریسک آسم یا خس‌خس مکرر را کاهش دهد.

منابع

1. Milk-induced wheezing in children with asthma – Allergologia et Immunopathologia. www.elsevier.com
2. The effect of a cow’s milk-free diet on asthma control in children – PubMed study. PubMed
3. Asthmatic Versus Non-Allergic Children in Relation to The Presence of Cow Milk Allergy – Zagazig University, مصر. EKB Journals+1
4. Consumption of milk and dairy products and risk of asthma in children: a systematic review and Meta-analysis. PMC
5. The protective effect of farm milk consumption on childhood asthma and atopy: the GABRIELA study. PubMed
6. Avoiding cow’s milk formula at Birth: Extended follow-up From the ABC Randomized Clinical Trial. PubMed
7. Prevalence of Cow Milk Protein Allergy among Libyan Asthmatic Children. journal.utripoli.edu.ly

برای مطالعه بیشتر

Factory Farming: Cruelty for Humans, Animals and the Planet

Animals

Environment

Humans

Take Action

https://www.linkedin.com/company/Vegland/

https://virgool.io/VegLand

Home

https://www.instagram.com/mehravamag/