مقدمه

بسیاری از ما گوشت و محصولات حیوانی را به عنوان منبع اصلی پروتئین و مواد مغذی ضروری می‌شناسیم — اما آیا این انتخاب غذایی همیشه بی‌خطر است؟ در سال‌های اخیر، پژوهش‌های متعددی نشان داده‌اند که رژیم غذایی سرشار از پروتئین حیوانی، به‌ویژه گوشت و فرآورده‌های گوشتی، می‌تواند با افزایش خطر تشکیل سنگ‌های کلیوی (nephrolithiasis) ارتباط داشته باشد. در مقابل، مصرف پروتئین از منابع گیاهی ممکن است برای سلامت کلیه‌ها و پیشگیری از سنگ کلیه مفیدتر باشد. در این مقاله، ابتدا نگاهی به رابطه بین گوشت و سنگ کلیه می‌اندازیم و سپس دلایل بالقوه این ارتباط، مضرات مصرف گوشت و مزایای جایگزین‌های گیاهی را بررسی می‌کنیم.

رابطه بین مصرف گوشت / پروتئین حیوانی و سنگ کلیه

پژوهش‌ها و شواهد

• در یک مطالعه نسبتاً بزرگ در چین (Shanghai Men’s and Women’s Health Studies) محققان دریافتند که افرادی که در بالاترین سهم مصرف پروتئین حیوانی (animal protein) قرار داشتند، در مقایسه با گروهی با کمترین مصرف پروتئین حیوانی، ۱۶٪ افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه داشتند. همچنین نسبت حیوانی‑به‑گیاهی (animal-to-plant protein ratio) بالا هم با افزایش ریسک سنگ کلیه ارتباط داشت. در مقابل، مصرف پروتئین گیاهی (plant protein) خودِ آن، ارتباط معناداری با افزایش سنگ کلیه نشان نداد. Renal & Urology News+1
• نظریه‌های بیوشیمیایی نیز این رابطه را توضیح می‌دهند: مصرف پروتئین حیوانی می‌تواند بار اسیدی (acid load) در بدن افزایش دهد، موجب کاهش pH ادرار، کاهش دفع سیترات (citrate) — که یکی از بازدارنده‌های طبیعی سنگ‌سازی است — و افزایش دفع کلسیم و اسید اوریک در ادرار شود. این شرایط، زمینه را برای تشکیل سنگ‌هایی از جنس کلسیم ­اکسالات یا اورات فراهم می‌کنند. PMC+2PubMed+2
• مطالعهٔ متابولیکی مقایسه‌ای بین منابع مختلف پروتئین حیوانی (گوشت قرمز، مرغ، ماهی) نشان داد که همه این منابع — حتی مرغ یا ماهی — می‌توانند سطح اسید اوریک در خون و ادرار را افزایش دهند و این افزایش ممکن است احتمال تشکیل سنگ را بالا ببرد. در این مطالعه، ماهی به خاطر محتوای بالاتر پورین در مقایسه با گوشت قرمز یا مرغ، تأثیر بیشتری بر افزایش اسید اوریک ادرار داشت. بنابراین “محدود کردن تمامی پروتئین‌های حیوانی، شامل گوشت، ماهی، مرغ” برای افراد مستعد سنگ کلیه توصیه شده است. ScienceDirect+1
• خلاصه بررسی‌های سیستماتیک نیز نشان می‌دهند که مصرف “گوشت و فرآورده‌های گوشتی (meat and meat products, red meat, processed meat)” خطر سنگ کلیه را بالا می‌برد. PMC+1

چرا گوشت خطر سنگ کلیه را افزایش می‌دهد؟ مکانیسم‌ها

چند عامل فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی زمینه‌ساز این ارتباط هستند:

1. افزایش بار اسیدی بدن : پروتئین حیوانی وقتی متابولیزه می‌شود، اسیدهایی تولید می‌کند که باعث کاهش pH ادرار می‌شوند. ادرار اسیدی‌تر محیط مساعدتری برای تشکیل کریستال‌ها است. PMC+1
2. کاهش دفع سیترات (Citrate): سیترات یکی از بازدارنده‌های طبیعی تشکیل سنگ است. با مصرف پروتئین حیوانی، دفع سیترات در ادرار کاهش می‌یابد و این یعنی محافظت طبیعی بدن کاهش می‌یابد. PMC+1
3. افزایش دفع کلسیم و اسید اوریک: پروتئین حیوانی می‌تواند باعث افزایش کلسیم ادراری (calciuria) شود؛ کلسیم بیش‌از حد در ادرار، همراه با اگزالات یا فسفات، مستعد تشکیل سنگ است. همچنین، پورین‌هایی که در گوشت وجود دارند تبدیل به اسید اوریک می‌شوند و افزایش اسید اوریک ادراری خطر سنگ اورات را بالا می‌برد. PubMed+2repository.unar.ac.id+2

مضرات بالقوه مصرف گوشت و محصولات حیوانی (فراتر از سنگ کلیه)

• افزایش احتمال مشکلات کلیوی و سنگ‌سازی مکرر (همان‌طور که گفته شد).
• فشار مضاعف بر کلیه‌ها: بدن باید مقدار بیشتری ضایعات پروتئینی (مثل اوره، اسید اوریک) را دفع کند، که در صورت کار زیاد یا مشکلات زمینه‌ای کلیوی ممکن است موجب آسیب یا کاهش تدریجی عملکرد کلیه شود. ScienceDirect+1
• افزایش بار مصرف چربی‌های اشباع، کلسترول و ترکیبات‌ مضر در گوشت قرمز و فرآوری‌شده — که می‌تواند خطر بیماری‌های قلبی‑عروقی، التهاب، چاقی و سایر مشکلات متابولیک را بالا ببرد (بسته به نوع گوشت، نحوه پخت، درصد چربی و …). این موضوع در بسیاری از توصیه‌های تغذیه سالم مطرح است.
• کمبود فیبر، آنتی‌اکسیدان‌ها، و مواد مغذی گیاهی: رژیم‌های پر گوشت معمولاً با مصرف کمتر میوه، سبزی، غلات کامل و حبوبات همراه است، که به معنی بهره کمتر از فیبر، ویتامین‌ها، مواد معدنی و ترکیبات ضدالتهابی است. این کمبود می‌تواند سلامت کلی بدن را تحت تأثیر قرار دهد و حتی ظرفیت بدن برای مقابله با استرس اکسیداتیو را کاهش دهد.

مزایای مصرف منابع گیاهی برای پیشگیری از سنگ کلیه و تقویت سلامت کلیه

• همان مطالعه شانگهای نشان داد که پروتئین گیاهی (plant protein) با افزایش سنگ کلیه ارتباطی ندارد. PubMed+1
• رژیم‌های گیاهی معمولاً دارای فیبر بالا، میوه و سبزی بیشتر، میوه‌ها و سبزی‌ها که قلیایی‌کننده هستند — یعنی مواد غذایی که اسید بدن را کاهش می‌دهند و دفع سیترات را تسهیل می‌کنند. این ترکیب می‌تواند بار اسیدی ادرار را کاهش دهد و به دفع مواد سنگ‌ساز کمک کند. PMC+2دکتر صادق زاده+۲
• کاهش مصرف پورین حیوانی، یعنی کاهش اسید اوریک: گیاهان اغلب پورین بسیار کمتری نسبت به گوشت دارند. بنابراین خطر سنگ‌های اسید اوریکی با مصرف منابع گیاهی کاهش می‌یابد. PubMed+1
• مزایای کلی برای سلامت: با مصرف بیشتر حبوبات (لوبیا، عدس)، غلات کامل، مغزها، دانه‌ها، میوه‌ها و سبزی‌ها — بدن را از نظر ویتامین‌ها، مواد معدنی، آنتی‌اکسیدان‌ها و فیبر غنی‌تر می‌کنیم؛ این یعنی تقویت سیستم ایمنی، بهبود گوارش، کاهش التهاب و کاهش ریسک بیماری‌های مزمن چون دیابت، فشارخون و بیماری‌های قلبی.

نکات عملی برای کاهش ریسک سنگ کلیه و بهبود رژیم غذایی

اگر می‌خواهید ریسک سنگ کلیه را با تغذیه کنترل کنید، این توصیه‌ها می‌تواند مفید باشد:

• پروتئین گیاهی — حبوبات، غلات کامل، مغزها و دانه‌ها — را جایگزین یا مکمل گوشت کنید.
• میوه‌ها و سبزی‌ها را زیاد مصرف کنید تا بدن از مواد قلیایی‌کننده بهره‌مند شود؛ این کمک می‌کند pH ادرار نرمال‌تر باقی بماند و دفع سیترات مناسب شود.
• آب کافی بنوشید؛ مصرف زیاد مایعات مهم‌ترین راه پیشگیری از سنگ کلیه است، چون غلظت مواد سنگ‌ساز در ادرار را کاهش می‌دهد.
• از مصرف همزمان منابع پورین (مثل گوشت زیاد) و غذاهای با اگزالات زیاد (مثل بعضی سبزی‌ها یا مغزها) در مقدار زیاد پرهیز کنید؛ این ترکیب می‌تواند ریسک سنگ را بالا ببرد.
• اگر سابقه سنگ کلیه دارید یا مستعد آن هستید، مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه داشته باشید و احتمالاً رژیم‌تان را بازنگری کنید.

جمع‌بندی

رژیم غذایی سرشار از گوشت و پروتئین حیوانی می‌تواند ریسک تشکیل سنگ کلیه را افزایش دهد. مکانیسم این ارتباط شامل افزایش بار اسیدی، افزایش دفع کلسیم و اسید اوریک، کاهش سیترات ادرار و تغییرات در pH و ترکیب ادرار است. در مقابل، پروتئین گیاهی و رژیم غنی از میوه، سبزی، غلات کامل و حبوبات — همراه با مصرف مناسب آب — می‌تواند ریسک سنگ کلیه را کاهش دهد و کلیه‌ها و کلی سلامت بدن را تقویت کند.

اگر دنبال بهبود سلامت کلیه و پیشگیری از سنگ هستید، کاهش مصرف گوشت و افزایش سهم منابع گیاهی — با یک رژیم متعادل — یک راه منطقی و علمی است.

منابع

1. Plant and Animal Protein Intake and Risk of Incident Kidney Stones: Results from the Shanghai Men’s and Women’s Health Studies. PubMed. PubMed+1
2. Associations of Total Protein or Animal Protein Intake and Animal Protein Sources with Risk of Kidney Stones: A Systematic Review and Dose–Response Meta-Analysis. PMC. PMC+1
3. Current Dietary and Medical Prevention of Renal Calcium Oxalate Stones. PMC. PMC+1
4. Animal protein and the risk of kidney stones: a comparative metabolic study of animal protein sources. PubMed / ScienceDirect. ScienceDirect+1
5. بایدها و نبایدهای رژیم غذایی سنگ کلیه (وب‌سایت فارسی). دکتر صادق زاده+۱

برای مطالعه بیشتر

Factory Farming: Cruelty for Humans, Animals and the Planet

Animals

Environment

Humans

Take Action

https://www.linkedin.com/company/Vegland/

https://virgool.io/VegLand

Building a Kinder World for Animals, Humans, and the Planet

همه چیز درباره گیاهخواری: برای کسانی که به زمین، حیوانات، تندرستی و انسانیت اهمیت می دهند.

https://www.instagram.com/mehravamag/