چاقی شکمی (یا چاقی مرکزی) به وضعیتی گفته می‌شود که چربی اضافی در اطراف ناحیه‌ی شکم و ارگان‌های داخلی تجمع یافته باشد. این نوع چربی – به ویژه چربی احشایی (visceral fat) – بسیار خطرناک است چون با ریسک بالاتری از بیماری‌های متابولیک مانند دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی عروقی و مقاومت به انسولین همراه است.

در سال‌های اخیر، پژوهش‌های اپیدمیولوژیک متعددی نشان داده‌اند که مصرف گوشت – به‌ویژه گوشت قرمز و فرآوری‌شده – می‌تواند با افزایش خطر چاقی شکمی ارتباط داشته باشد. به طور خلاصه، چند مکانیسم اصلی وجود دارد که می‌تواند این ارتباط را توضیح دهد:

1. چگالی انرژی بالا: گوشت قرمز و فرآوری‌شده معمولاً چربی بیشتری دارند و کالری‌متراکم‌تر هستند. مصرف آن‌ها می‌تواند به مصرف کالری بیشتر منجر شود، که در درازمدت باعث تجمع چربی می‌شود.
2. پروتئین حیوانی و آمینو اسید خاص: برخی آمینو اسیدی مانند لوسین و هیستیدین که در پروتئین‌های حیوانی بیشتر یافت می‌شوند، ممکن است مسیرهای متابولیک چربی‌سازی را تحریک کنند. (مطالعه‌ی رژیم گیاهی نشان داده است که کاهش مصرف پروتئین حیوانی و افزایش پروتئین گیاهی با کاهش چربی بدن رابطه دارد.) PMC+۱
3. التهاب مزمن و استرس اکسیداتیو: گوشت فرآوری شده خصوصاً غنی از ترکیباتی است که می‌توانند التهاب را تحریک کنند، و التهاب مزمن نقش مهمی در افزایش چربی احشایی دارد.
4. افزایش مصرف کالری کلی: مطالعات نشان داده‌اند که افرادی که گوشت بیشتری مصرف می‌کنند، اغلب کالری کل روزانه‌شان بالاتر است. برای نمونه، در تحلیل داده‌های NHANES آمریکا دیده شد که افراد با مصرف بالای گوشت، حدود ۷۰۰ کالری بیشتر در روز مصرف می‌کردند. PubMed

حالا به چند شواهد علمی بپردازیم:

• در مطالعه Shahedieh (ایران) که روی بیش از ۷۳۰۰ بزرگسال انجام شد، ارتباط معنی‌داری بین مصرف گوشت سفید (مثل مرغ) و چاقی عمومی دیده شد، و همچنین مصرف گوشت فرآوری‌شده (processed meat) با چاقی مرکزی (چاقی شکمی) مرتبط بود. PubMed
• یک متاآنالیز سیستماتیک روی مطالعات مشاهده‌ای نشان داده است که مصرف گوشت قرمز و فرآوری‌شده با شاخص توده بدنی (BMI) بالاتر و دور کمر بیشتر همراه است. به طور مثال، افراد در بالاترین گروه مصرف گوشت، تا حدود ۲.۷۹ سانتی‌متر دور کمر بیشتری داشتند در مقایسه با کسانی که گوشت کمتری مصرف می‌کردند. PubMed
• مطالعه‌ای در لوکزامبورگ (ORISCAV-LUX) نشان داد که افزایش سهم پروتئین حیوانی (از گوشت، ماهی و صدف) با چاقی عمومی و چاقی شکمی مرتبط است، حتی پس از کنترل فاکتورهای مختلف مثل سن، سبک زندگی و سایر منابع غذایی. Cambridge University Press & Assessment
• در کشور چین نیز یک مطالعه جمعیت‌نگر نشان داد که مصرف گوشت قرمز پرچرب (fatty red meat) منجر به افزایش دور کمر در مردان شده بود، اما مصرف گوشت قرمز کم‌چرب این ارتباط را نداشت. PubMed
• همچنین، در مطالعه‌ای در میان خانواده‌های نظامی ایرانی، ارتباط مثبت بین مصرف گوشت قرمز و چاقی شکمی دیده شد: کسانی که در صدر مصرف گوشت قرمز قرار داشتند، به مراتب شانس بیشتری برای داشتن دور کمر بالا داشتند (OR = ۴.۵۱) نسبت به کسانی که گوشت کمتری مصرف می‌کردند. PubMed

بنابراین، شواهد علمی متعدد – شامل مطالعات مقطعی، کوهورت و متاآنالیز – نشان می‌دهند که مصرف بیشتر گوشت حیوانی، به ویژه گوشت قرمز و فرآوری شده، می‌تواند با افزایش چربی شکمی و چاقی مرکزی مرتبط باشد.

مضرات مصرف محصولات حیوانی 

مصرف محصولات حیوانی،فقط با چاقی شکمی مرتبط نیست، بلکه مضرات دیگری نیز برای سلامت دارد:

1. بیماری‌های قلبی و عروقی : تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف گوشت قرمز فرآوری شده با خطر بیشتر بیماری‌های قلبی، فشار خون بالا، و افزایش سطح کلسترول بد (LDL) مرتبط است. در متاآنالیزهایی که مرور شده‌اند، گوشت فرآوری شده یکی از عوامل متابولیک منفی است که به سندرم متابولیک، دیابت و چاقی کمک می‌کند. Cambridge University Press & Assessment
2. قند خون و دیابت: مصرف گوشت قرمز و فرآوری شده با افزایش ریسک دیابت نوع ۲ همراه است. برخی مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده‌اند که گوشت فرآوری شده می‌تواند به مقاومت به انسولین و نوسانات قند خون منجر شود.
3. التهاب و استرس اکسیداتیو: گوشت فرآوری‌شده غالباً حاوی ترکیباتی است که می‌توانند استرس اکسیداتیو و التهاب را در بدن افزایش دهند، که خود یکی از ریشه‌های بیماری‌های مزمن مانند چاقی، بیماری قلبی و حتی برخی انواع سرطان است.
4. عوارض محیطی و اخلاقی: اگرچه تمرکز این مقاله بیشتر روی چاقی شکمی است، اما لازم است ذکر شود که تولید گوشت حیوانی اثرات محیطی قابل‌توجهی دارد (آلودگی، استفاده از منابع آب، گازهای گلخانه‌ای) و مسائل اخلاقی مرتبط با رفاه حیوانات نیز مطرح است.
5. تعامل با سایر ریسک‌ها: مصرف گوشت حیوانی بالا ممکن است موجب جایگزینی مواد غذایی مفید‌تر شود، مانند میوه، سبزی، غلات کامل و حبوبات که فیبر، آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین‌های مهم را تامین می‌کنند؛ این جایگزینی باعث می‌شود فرصت دریافت این ترکیبات مفید کاهش یابد و ریسک بیماری بالا برود.

مزایای مصرف منابع جایگزین گیاهی

اگر ما مصرف بخشی از گوشت حیوانی را با منابع گیاهی جایگزین کنیم، چند مزیت مهم برای سلامت متابولیک، مخصوصاً در زمینه چاقی شکمی و چربی احشایی، مشاهده می‌شود:

1. کاهش چربی احشایی (چاقی شکمی)
   • یک مرور سیستماتیک و متاآنالیز نشان داد که رژیم‌های عمدتاً گیاهی با کاهش حجم چربی احشایی همراه هستند. در RCTها نیز روندی از کاهش چربی ویسرال (visceral fat) دیده شده است. PubMed
   • این کاهش چربی می‌تواند باعث کاهش ریسک بیماری‌های متابولیک شود، چون چربی احشایی یکی از پرخطرترین انواع چربی است.
2. کاهش وزن و بهبود ترکیب بدنی
   • در یک کارآزمایی تصادفی ۱۶ هفته‌ای روی افراد دارای اضافه‌وزن، گروهی که رژیم گیاهی وگان داشتند، کاهش وزن قابل‌توجهی داشتند (~۶.۵ کیلوگرم) و چربی بدن آن‌ها (خاصه چربی بدن) کاهش یافت. این کاهش با افزایش مصرف پروتئین گیاهی و کاهش پروتئین حیوانی مرتبط بود. PMC
   • همچنین، یک مرور نشان داده است که در اغلب مطالعات مداخله‌ای، رژیم گیاهی منجر به کاهش وزن حدود ۲.۹ کیلوگرم به طور متوسط شده است. PubMed
3. بهبود حساسیت به انسولین و متابولیسم گلوکز
   • همان مطالعه ۱۶ هفته‌ای نشان داد کاهش مقاومت به انسولین (شاخص HOMA-IR) در گروه گیاهی دیده شد. PMC
   • رژیم‌های گیاهی همچنین غالباً فیبر بیشتری دارند، که می‌تواند باعث تنظیم بهتر قند خون شود و به کاهش نوسانات گلوکز کمک کند.
4. کاهش التهابات
   • رژیم‌های گیاهی معمولاً چربی اشباع کمتری دارند و سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها، فیتوشیمیایی‌ها و فیبر هستند که اثر ضد التهابی دارند. Frontiers+۱
   • کاهش التهاب نقش مهمی در پیشگیری از تجمع چربی احشایی دارد، چون التهاب مزمن یکی از محرک‌های چربی‌سازی در ناحیه شکمی است.
5. اثرات طولانی‌مدت و پایدار
   • گزارش‌های سازمان‌هایی مثل American College of Lifestyle Medicine نشان می‌دهد که الگوهای غذایی گیاهی در طولانی‌مدت و به صورت پایدار می‌توانند به کنترل وزن، کاهش بیماری‌های مزمن (دیابت، فشار خون، بیماری قلبی) و حفظ سلامت کمک کنند. PubMed
   • مزایای رژیم گیاهی فراتر از چاقی است؛ سلامت کلی متابولیک، فشار خون، لیپیدهای خون و سایر شاخص‌ها نیز بهتر می‌شوند. American College of Lifestyle Medicine
6. مکانیسم‌های زیربنایی مفید
   • رژیم گیاهی غالباً دارای چگالی انرژی پایین‌تر است (به دلیل محتوای زیاد فیبر و آب)، بنابراین افراد احساس سیری بیشتری دارند، اما کالری کمتری مصرف می‌کنند. World Obesity Federation+۱
   • ترکیب آمینو اسید پروتئین گیاهی متفاوت است؛ برخی مطالعات نشان داده‌اند کاهش مصرف لوسین (یک آمینو اسیدِ فراوان در پروتئین حیوانی) با کاهش چربی بدن ارتباط دارد. PMC

توصیه‌ها و جمع‌بندی

با توجه به شواهد فوق، می‌توان چند توصیه کاربردی به کسانی که نگران چاقی شکمی هستند داد:

1. مصرف گوشت –  را کاهش دهید یا حداقل آن را به گزینه‌های کم‌چرب‌تر محدود کنید.
2. به تدریج غذاهای گیاهی را در رژیم خود جاری کنید: سبزیجات، میوه‌ها، حبوبات، مغزها، غلات کامل و توفو.
3. جایگزینی پروتئین حیوانی با پروتئین گیاهی (مثلاً جای مرغ یا گوشت قرمز با عدس، لوبیا، سویا) می‌تواند نه فقط به کاهش چربی بدن کمک کند، بلکه وضعیت متابولیک را بهبود بدهد.
4. برنامه غذایی گیاهی را به صورت پایدار و طولانی‌مدت طراحی کنید، نه صرفاً به عنوان رژیم کوتاه‌مدت، چون مزایای سلامت در طول زمان پدیدار می‌شوند.
5. در صورتی که رژیم گیاهی را شروع می‌کنید، مطمئن شوید که منابع لازم برای پروتئین، ویتامین B12، آهن و سایر ریزمغذی‌ها را تأمین می‌کنید.

نتیجه‌گیری

جمع‌بندی اینکه: مصرف گوشت حیوانی، به‌ویژه گوشت قرمز و فرآوری‌شده، با افزایش ریسک چاقی شکمی (چربی احشایی) همراه است. این وضعیت می‌تواند زمینه‌ساز بیماری‌های متابولیک مزمن شود. اما خوشبختانه با تغییر الگوی تغذیه به سمت منابع گیاهی، می‌توان چربی احشایی را کاهش داد، وزن را کنترل کرد و سلامت متابولیک را بهبود بخشید. رژیم گیاهی نه تنها یک رویکرد کاهش وزن بلکه یک سبک زندگی سازگار با سلامتی بلندمدت است.

منابع

۱. Shahedieh Study: Meat consumption and the risk of general and central obesity. BioMed Central+۱
۲. متاآنالیز مصرف گوشت قرمز و فرآوری شده با چاقی. PubMed
۳. مطالعه NHANES آمریکا: Meat consumption is associated with obesity and central obesity. PubMed
۴. مطالعه Luxembourg (ORISCAV-LUX): animal protein و چاقی شکمی. Cambridge University Press & Assessment
۵. مطالعه چین: ارتباط گوشت پرچرب با چاقی شکمی در بزرگسالان چینی. PubMed
۶. مطالعه میان خانواده‌های نظامی ایرانی: گوشت قرمز و چاقی شکمی. PubMed
۷. مرور و متاآنالیز تأثیر رژیم گیاهی بر چربی احشایی. PubMed
۸. کارآزمایی تصادفی ۱۶ هفته‌ای رژیم گیاهی وگان در افراد دارای اضافه‌وزن. PMC
۹. مرور رژیم‌های گیاهی برای مدیریت چاقی. PubMed
۱۰. مرور سیستماتیک رژیم گیاهی و نتایج متابولیک (کاهش وزن، انسولین، لیپید). PubMed
۱۱. نتایج بهبود سلامت متابولیک با رژیم گیاهی – American College of Lifestyle Medicine. American College of Lifestyle Medicine
۱۲. بررسی ترکیب رژیم گیاهی در بزرگسالان چینی (China Health and Nutrition Survey). Frontiers

برای مطالعه بیشتر

Factory Farming: Cruelty for Humans, Animals and the Planet

Animals

Environment

https://cruelty.farm/for-humans/

Take Action

https://www.linkedin.com/company/Vegland/

https://virgool.io/VegLand

Building a Kinder World for Animals, Humans, and the Planet

همه چیز درباره گیاهخواری: برای کسانی که به زمین، حیوانات، تندرستی و انسانیت اهمیت می دهند.

https://www.instagram.com/mehravamag/