شاخص داو جونز (DJIA)، که در اواخر قرن نوزدهم متولد شد، نه فقط یک عدد، بلکه به‌نوعی دماسنج وضعیت اقتصادی آمریکا محسوب می‌شود و سرمایه‌گذاران، تحلیل‌گران و سیاست‌گذاران مالی، از آن برای ارزیابی روند کلی بازار استفاده می‌کنند.

این شاخص، با بررسی عملکرد ۳۰ شرکت بزرگ صنعتی، دیدگاهی سریع از وضعیت بازار سهام ارائه می‌دهد. در این مقاله، با تاریخچه، ساختار و نحوه محاسبه داو جونز آشنا می‌شویم و بررسی می‌کنیم که چگونه این شاخص می‌تواند به تحلیل بهتر بازار کمک کند و چه نقاط قوت و محدودیت‌هایی دارد.

شاخص داو جونز چیست؟

شاخص داو جونز (Dow Jones Industrial Average – DJIA) یکی از قدیمی‌ترین و معتبرترین شاخص‌های بورسی در جهان است که عملکرد ۳۰ شرکت بزرگ و پیشرو آمریکایی را اندازه‌گیری می‌کند. این شاخص اغلب به‌عنوان معیاری برای سنجش وضعیت کلی بازار سهام ایالات متحده استفاده می‌شود.

شاخص صنعتی داو جونز یک شاخص بازار سهام است که وضعیت اقتصادی و بازار بورس ایالات متحده آمریکا را نشان می‌دهد. DJIA از ۳۰ شرکت بزرگ و معتبر آمریکایی تشکیل شده که معمولاً در صنایع مختلف مانند فناوری، انرژی، بهداشت، مالی و مصرفی فعالیت دارند. مهم‌ترین ویژگی این شرکت‌ها این است که همواره جزو بزرگ‌ترین و موفق‌ترین شرکت‌ها در بورس نیویورک (NYSE) و NASDAQ هستند.

برای انتخاب شرکت‌های موجود در DJIA، معیارهایی مانند:

• حجم بازار بزرگ: شرکت‌ها باید دارای حجم بازار بالا و ارزش اقتصادی زیادی باشند.
• تأثیرگذاری اقتصادی: شرکت‌ها باید در اقتصاد آمریکا تأثیرگذار باشند و در فعالیت‌های اقتصادی مهم نقش ایفا کنند.
• ثبات مالی: شرکت‌ها باید از نظر مالی پایدار باشند و توانایی مقاومت در برابر نوسانات بازار را داشته باشند.
• تنوع صنعتی: سعی می‌شود که صنایع مختلف در این شاخص نمایندگی داشته باشند تا تصویر بهتری از وضعیت کلی بازار سهام ارائه شود.

تاریخچه شاخص داو جونز

شاخص داو جونز، توسط چارلز داو (Charles Dow) و ادوارد جونز (Edward Jones) در سال ۱۸۹۶ میلادی پایه‌گذاری شد. چارلز داو، روزنامه‌نگار و تحلیلگر اقتصادی، به همراه ادوارد جونز، که در آن زمان همکار او بود، این شاخص را برای ارائه تصویری از وضعیت بازار بورس ایالات متحده ایجاد کردند. هدف آن‌ها این بود که یک ابزار ساده و مفید برای ارزیابی عملکرد بازار سهام و کمک به سرمایه‌گذاران در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی باشد.

۱۸۹۶: چارلز داو اولین نسخه شاخص داو جونز را معرفی کرد. این شاخص شامل ۱۲ شرکت اصلی بود که عمدتاً در صنایع راه‌آهن فعالیت می‌کردند. این شاخص در ابتدا تنها شامل شرکت‌های راه‌آهن و صنعت بود، چرا که آن زمان راه‌آهن بخش مهمی از اقتصاد آمریکا را تشکیل می‌داد.

۱۹۲۸: تعداد شرکت‌های موجود در شاخص داو جونز به ۳۰ افزایش یافت. این تغییر به دلیل رشد و تنوع بیشتر صنایع آمریکایی در آن زمان بود. از این پس، شاخص داو جونز تبدیل به نماینده‌ای از صنایع مختلف شد.

۱۹۳۲: پس از بحران اقتصادی بزرگ، شاخص داو جونز به پایین‌ترین سطح خود رسید. این اتفاق باعث شد که اصلاحات زیادی در بازار سهام و شاخص‌ها انجام شود تا از این وضعیت رهایی یابد.

۱۹۸۵: در این زمان، تغییرات مهمی در محاسبه شاخص DJIA به وجود آمد و تصمیم گرفته شد که از قیمت سهم‌ها به عنوان معیار محاسبه استفاده نشود. این تغییر به عنوان بخشی از تلاش برای اصلاح شاخص‌ها و انعطاف‌پذیری بیشتر در نظر گرفته شد.

۲۰۰۰ به بعد: با گذشت زمان، شاخص داو جونز شاهد بحران‌ها و رونق‌های اقتصادی مختلفی بود که تأثیرات مهمی بر عملکرد آن داشت. از جمله این بحران‌ها می‌توان به بحران مالی ۲۰۰۸ و رکود اقتصادی جهانی اشاره کرد.

سه شاخص Dow Jones

شرکت اعتبارسنجی اس‌اند‌پی گلوبال ریتینگز (S&P Global Ratings) هزاران شاخص منتشر می‌کند؛ این شاخص‌ها تمام کلاس‌های دارایی و بخش‌های اقتصادی را در ۷۱ کشور پوشش می‌دهند. اما سه شاخص کلاسیک داو جونز بر سهام شرکت‌های صنعتی، حمل‌ونقل و خدمات عمومی در ایالات متحده تمرکز دارند.

• شاخص صنعتی داو جونز (DJI): این شاخص در سال ۱۸۹۶ با ۱۲ سهام در بخش‌های کلیدی راه‌اندازی شد و حالا شامل ۳۰ سهام بزرگ صنعتی ایالات متحده است، از جمله اپل (AAPL)، نایک (NKE)، والمارت (WMT)، کاترپیلار (CAT) و دیگر شرکت‌های معروف.
• شاخص حمل‌ونقل داو جونز (DJT): این شاخص در سال ۱۸۸۴ تحت عنوان شاخص راه‌آهن داو جونز آغاز شد و اولین شاخصی است که تاکنون ایجاد شده است. امروز، این شاخص شامل ۲۰ سهام است، از جمله بزرگ‌ترین شرکت‌های هواپیمایی، حمل‌ونقل ریلی، خدمات پستی، حمل‌ونقل جاده‌ای و کرایه خودرو.
• شاخص خدمات عمومی داو جونز (DJU): این شاخص در سال ۱۹۲۹ راه‌اندازی شد و شامل ۱۵ تولیدکننده آب، برق و انرژی تجدیدپذیر است، از جمله دوک انرژی (DUK)، نیروهای برق آمریکایی (AEP) و انرژی نکست‌ایرا (NEE).
• شاخص ترکیبی داو جونز (DJC): شاخص ترکیبی داو که داو جونز از سال ۱۹۳۴ شروع به انتشار آن کرده، صرفاً میانگین وزنی قیمت ۶۵ سهام است (۳۰ سهام صنعتی، ۲۰ سهام حمل‌ونقل و ۱۵ سهام خدمات عمومی) است.

نحوه محاسبه شاخص داو جونز

شاخص داو جونز به روش میانگین قیمتی تعدیل‌شده محاسبه می‌شود. این به این معنی است که برای محاسبه شاخص، قیمت سهام هر یک از شرکت‌ها در نظر گرفته می‌شود، نه ارزش بازار یا حجم معاملات. این شاخص به طور خاص یک شاخص قیمتی است و از وزن‌های برابر برای هر شرکت استفاده می‌کند.

به صورت کلی، در محاسبه این شاخص، قیمت‌های سهام ۳۰ شرکت حاضر در شاخص جمع شده و سپس به یک عدد تعدیل‌شده تقسیم می‌شود. این عدد، که به آن «Dow Divisor» گفته می‌شود، باعث می‌شود که شاخص قیمتی قابل‌مقایسه باشد و نوسانات در قیمت سهام شرکت‌ها در نتیجه تقسیم‌ها یا تغییرات در ترکیب شاخص، تحت تأثیر قرار نگیرد.

۱. جمع کردن قیمت‌های سهام شرکت‌ها:

در ابتدا، قیمت‌های سهام ۳۰ شرکت موجود در شاخص داو جونز جمع می‌شود. فرض کنید مجموع قیمت‌های سهام این ۳۰ شرکت مثلاً برابر با ۵۰۰۰ دلار باشد.

۲. تقسیم بر Dow Divisor:

عدد Dow Divisor برای تعدیل و مقایسه منطقی شاخص در طول زمان استفاده می‌شود. این عدد به طور مداوم به روزرسانی می‌شود تا تغییرات ناشی از تغییرات در ترکیب شاخص (اضافه یا حذف کردن شرکت‌ها) یا رویدادهایی مانند اسپلیت سهام (تقسیم سهام) یا پرداخت سود نقدی به درستی در شاخص انعکاس یابد. فرض کنید در این مثال، Dow Divisor برابر ۰.۱۴۶۰۲۱۲۸ باشد. این عدد به صورت تقریبی است و همواره برای حفظ دقت به‌روزرسانی می‌شود.

روش محاسبه Dow Divisor

عدد Dow Divisor از ترکیب یک سری مراحل خاص محاسبه می‌شود. هر بار که یک شرکت به شاخص اضافه یا از آن حذف می‌شود، برای حفظ پایداری شاخص، باید Dow Divisor به‌طور دقیق به‌روز شود. این کار برای جلوگیری از تغییرات نادرست در شاخص هنگام تغییرات در تعداد شرکت‌ها ضروری است.

یکی از مهم‌ترین عواملی که نیاز به تعدیل Dow Divisor دارد، تقسیم سهام است. برای مثال، اگر شرکتی تصمیم بگیرد که سهام خود را به ۲ تقسیم کند، قیمت هر سهم نصف می‌شود؛ اما تعداد سهام دو برابر می‌شود. همچنین زمانی که یک شرکت سود نقدی پرداخت می‌کند، قیمت سهام به‌طور معمول کاهش می‌یابد. برای کاهش اثر این تغییرات، Dow Divisor دوباره تعدیل می‌شود.

۳. محاسبه شاخص داو جونز:

حال، برای محاسبه شاخص داو جونز، مجموع قیمت‌ها را به Dow Divisor تقسیم می‌کنیم:

در نتیجه، شاخص داو جونز برابر ۳۴۲۷۸.۶۷ خواهد شد.

نمودار تاریخی شاخص داو جونز

نمودار بالا نمایی بلندمدت از تغییرات شاخص داو جونز صنعتی را از ابتدای قرن بیستم تا سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد. این تصویر، نه‌تنها رشد چشمگیر این شاخص در بلندمدت را به نمایش می‌گذارد؛ بلکه بازتاب‌دهنده‌ی دوره‌های رکود و بحران اقتصادی نیز هست که با نوارهای خاکستری مشخص شده‌اند. این نمودار نشان می‌دهد که علی‌رغم تمام نوسانات و بحران‌ها، شاخص DJIA در بلندمدت همواره مسیر صعودی داشته است.

از نکات مهم قابل مشاهده در این نمودار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سقوط بزرگ (۱۹۲۹): ریزش شدید در ابتدای نمودار مربوط به رکود بزرگ آمریکاست که به‌طور گسترده بازارهای جهانی را متأثر کرد.
• رکودهای دوره‌ای: نوارهای خاکستری بارها در نمودار دیده می‌شوند، که نشان‌دهنده‌ی رکودهای اقتصادی رسمی در تاریخ آمریکاست.
• رشد نمایی پس از ۱۹۸۰: از دهه ۱۹۸۰ به بعد، شاهد رشد شتاب‌گرفته‌ای در شاخص هستیم که با رشد فناوری، جهانی‌سازی و رونق بازارهای مالی همراه بوده.
• سقوط ۲۰۰۸: بحران مالی جهانی و نوسانات ناشی از همه‌گیری کرونا در سال ۲۰۲۰ نیز به‌خوبی در انتهای نمودار دیده می‌شوند.

نقش و اهمیت شاخص داو جونز در اقتصاد آمریکا

شاخص DJIA به‌عنوان یکی از معتبرترین و قدیمی‌ترین شاخص‌های بازار سهام ایالات متحده، نقش بسیار مهمی در تحلیل وضعیت اقتصادی و مالی کشور دارد. تحلیل‌گران از تغییرات DJIA برای شناسایی نوسانات کوتاه‌مدت و بلندمدت در بازار استفاده می‌کنند.

افزایش یا کاهش شدید در شاخص می‌تواند نشان‌دهنده تغییرات عمده در بازار باشد. بسیاری از سرمایه‌گذاران و صندوق‌های سرمایه‌گذاری از شاخص داو جونز برای ارزیابی وضعیت کلی بازار استفاده می‌کنند. تحلیل‌گران از DJIA برای مقایسه عملکرد بازار ایالات متحده با سایر شاخص‌های جهانی مانند S&P ۵۰۰ یا شاخص‌های بورسی کشورهای دیگر استفاده می‌کنند.

تفاوت شاخص داو جونز با شاخص‌های دیگر

شاخص داو جونز (DJIA)، S&P ۵۰۰ و نزدک (NASDAQ Composite) هر سه شاخص‌هایی هستند که وضعیت بازار سهام آمریکا را نشان می‌دهند؛ اما تفاوت‌های مهمی با هم دارند. داو جونز (DJIA) فقط از ۳۰ شرکت بزرگ صنعتی تشکیل شده و بر اساس قیمت سهام محاسبه می‌شود. این یعنی شرکت‌هایی که قیمت سهام بالاتری دارند، تأثیر بیشتری روی شاخص دارند.

از سوی دیگر، شاخص S&P ۵۰۰ شامل ۵۰۰ شرکت بزرگ آمریکایی از صنایع مختلف است و بر اساس ارزش بازار (Market Cap) وزن‌دهی می‌شود. در نتیجه، شرکت‌های بزرگ‌تر مثل اپل یا مایکروسافت تأثیر بیشتری روی این شاخص دارند.

NASDAQ Composite نیز بیشتر بر شرکت‌های فناوری‌محور و رشد محور تمرکز دارد (مثل گوگل، آمازون، تسلا). این شاخص شامل بیش از ۳۰۰۰ شرکت است و به‌شدت تحت‌تأثیر نوسانات بخش تکنولوژی قرار دارد.

مزایا و معایب شاخص داو جونز

هر شاخص بورسی، بسته به روش محاسبه و ترکیب شرکت‌هایی که در آن حضور دارند، می‌تواند تصویر متفاوتی از بازار ارائه دهد. بنابراین، هیچ شاخصی کامل نیست و تحلیل‌گران همیشه باید به مزایا و محدودیت‌های هر شاخص توجه کنند. انتخاب شاخص مناسب، بستگی به نوع تحلیل، بازه‌ی زمانی مورد نظر و صنعتی دارد که مورد بررسی است.

در ادامه نگاهی به مزایا و معایب شاخص داو جونز خواهیم داشت.

مزایا شاخص DJIA

در این بخش مزایای شاخص DJIA را بررسی می‌کنیم:

• سادگی و قابل‌فهم بودن: روش محاسبه داو جونز بر پایه میانگین قیمت سهام شرکت‌های موجود در آن است. این موضوع باعث شده که حتی سرمایه‌گذاران تازه‌کار هم بتوانند مفهوم کلی آن را درک کنند و تغییرات آن را به راحتی دنبال کنند.
• قدمت و اعتبار تاریخی: داو جونز از سال ۱۸۹۶ تا امروز فعال بوده و سابقه‌ای بیش از یک قرن در پیگیری وضعیت بازار دارد. به همین خاطر، ابزار مهمی برای مقایسه تاریخی عملکرد بازار سهام محسوب می‌شود.
• نمایندگی صنایع کلیدی: هرچند فقط شامل ۳۰ شرکت است؛ اما این شرکت‌ها از میان بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین بنگاه‌های صنعتی و خدماتی آمریکا انتخاب شده‌اند. بنابراین تا حدی می‌تواند نماینده اقتصاد سنتی آمریکا باشد.
• شناخت عمومی بالا: سرمایه‌گذاران، رسانه‌ها و سیاست‌گذاران اقتصادی همگی با این شاخص آشنا هستند. در نتیجه تغییرات آن معمولاً بازتاب زیادی در سطح عمومی پیدا می‌کند.

معایب شاخص DJIA

بد نیست در کنار مزایا، با محدودیت‌ها و معایب این شاخص نیز آشنا شویم:

• تعداد بسیار محدود شرکت‌ها: فقط ۳۰ شرکت در این شاخص حضور دارند، در حالی‌که بازار آمریکا هزاران شرکت دارد. بنابراین نمی‌توان آن را به‌عنوان نماینده جامع بازار سهام دانست.
• روش وزن‌دهی قیمتی (Price-weighted): در شاخص داو جونز به شرکت‌هایی که سهامشان قیمت بالاتری دارد، وزن بیشتری داده می‌شود. در نتیجه شرکت کوچکی با قیمت سهام نسبت به شرکتی بسیار بزرگ‌تر با قیمت سهام پایین‌،  تأثیر بیشتری روی شاخص دارد.
• پوشش نامتوازن صنایع: با اینکه سعی شده صنایع مختلف در داو جونز گنجانده شوند؛ اما تمرکز آن هنوز بیشتر روی شرکت‌های سنتی، صنعتی و خدماتی است. بخش‌هایی مانند فناوری‌های نوین یا استارتاپ‌ها کمتر در آن دیده می‌شوند.

چگونه از شاخص داو جونز در تحلیل بازار استفاده کنیم؟

شاخص DJIA یکی از ابزارهای مهم برای درک رفتار کلی بازار سهام آمریکاست و تحلیل‌گران از آن در زمینه‌های مختلفی بهره می‌برند. استفاده درست از این شاخص دید مناسبی درباره شرایط فعلی اقتصاد و جهت حرکت بازار ارائه می‌دهد.

در تحلیل تکنیکال، معامله‌گران از نمودار قیمت شاخص DJIA استفاده می‌کنند تا الگوهای قیمتی، خطوط روند، سطوح حمایت و مقاومت و سیگنال‌های خرید یا فروش را شناسایی کنند. چون داو جونز از شرکت‌های بزرگ تشکیل شده، رفتار آن تا حد زیادی نمایانگر احساسات عمومی بازار است.

در تحلیل فاندامنتال، داو جونز به‌عنوان نماینده‌ای از عملکرد شرکت‌های بزرگ و تأثیرگذار آمریکا استفاده می‌شود. بررسی سودآوری، درآمد و عملکرد اقتصادی شرکت‌های حاضر در این شاخص می‌تواند اطلاعات مهمی درباره وضعیت کلی اقتصاد ایالات متحده فراهم کند.

داو جونز یک ابزار شناخته‌شده برای پیگیری روند کلی بازار (Market Trend) است. وقتی این شاخص رشد می‌کند، بسیاری از تحلیل‌گران آن را نشانه‌ای از اطمینان سرمایه‌گذاران و رونق اقتصادی می‌دانند. برعکس، ریزش داو جونز معمولاً نشانه نگرانی، رکود یا بحران در بازار است.

بررسی رفتار DJIA در زمان‌های بحران یا رونق

یکی از مهم‌ترین استفاده‌ها از این شاخص، تحلیل رفتار آن در دوره‌های بحران اقتصادی یا رونق است. برای مثال:

• در بحران مالی ۲۰۰۸، داو جونز حدود ۵۰٪ افت کرد، که نشان‌دهنده‌ی ترس و فشار سنگین اقتصادی بود.
• در دوران پس از کرونا، پس از افت اولیه، جهش قابل توجهی را تجربه کرد که بازتاب‌دهنده‌ی بازگشت اعتماد به اقتصاد بود.

سوالات متداول

جمع بندی

شاخص داو جونز (DJIA) نه‌تنها یکی از قدیمی‌ترین شاخص‌های بازار سهام دنیاست، بلکه هنوز هم یکی از پرکاربردترین ابزارهای تحلیل بازار محسوب می‌شود. این شاخص با پوشش ۳۰ شرکت بزرگ و با‌ثبات، تصویری خلاصه از سلامت اقتصادی آمریکا ارائه می‌دهد.

درک درست از نحوه محاسبه، تاریخچه، نقاط قوت و محدودیت‌های این شاخص می‌تواند به سرمایه‌گذاران کمک کند تا تصمیم‌های بهتری بگیرند. هرچند داو جونز به‌تنهایی نمی‌تواند نماینده کامل بازار باشد، اما تحلیل روند آن در کنار شاخص‌های دیگر (مانند S&P ۵۰۰ و نزدک) دیدی جامع از فضای اقتصادی و مالی ارائه می‌دهد.